Giấc ngủ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển toàn diện của trẻ, đặc biệt là trong những năm đầu đời. Tuy nhiên, không ít cha mẹ cảm thấy khó hiểu khi thấy con mình ngủ thất thường, ngủ ngày cày đêm hoặc vừa ngủ được một lát đã thức dậy khóc. Tất cả những biểu hiện đó không hẳn là bất thường, mà đến từ sự khác biệt rõ rệt trong chu kỳ giấc ngủ giữa trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người lớn.
Chu kì giấc ngủ của người lớn và trẻ em có sự khác nhau rõ rệt
Giấc ngủ – Cấu trúc không giống nhau ở mỗi độ tuổi
Người lớn: Ngủ sâu và ổn định hơn
Ở người trưởng thành, một chu kỳ giấc ngủ thường kéo dài khoảng 90–120 phút, bao gồm 4–5 giai đoạn từ ngủ nông đến ngủ sâu và REM (Rapid Eye Movement – ngủ mơ). Các chu kỳ này lặp lại suốt đêm, trong đó thời gian ngủ sâu và REM được phân bố đều giúp cơ thể phục hồi và tái tạo năng lượng. Người lớn ít bị đánh thức bởi các tiếng động nhẹ và thường có khả năng tự điều chỉnh giữa các chu kỳ ngủ.
Trẻ sơ sinh: Ngủ ngắn, dễ giật mình
Trẻ sơ sinh (0–3 tháng tuổi) lại có chu kỳ giấc ngủ ngắn hơn nhiều, chỉ khoảng 40–60 phút, chia làm 2 giai đoạn chính: ngủ yên tĩnh (ngủ sâu) và ngủ hoạt động (giống REM ở người lớn). Tỷ lệ thời gian dành cho ngủ hoạt động chiếm đến 50%, trong khi người lớn chỉ khoảng 20–25%. Đây là lý do vì sao bé sơ sinh ngủ hay giật mình, vung tay chân, thở mạnh hoặc phát ra âm thanh khi ngủ – vì não bộ vẫn đang “bận rộn” xử lý và phát triển trong lúc ngủ.
Trẻ nhỏ: Dần chuyển sang nhịp sinh học ổn định
Trẻ nhỏ có nhịp sinh học giấc ngủ dần ổn định hơn so với trẻ sơ sinh
Khi bước sang giai đoạn 4–12 tháng tuổi, chu kỳ ngủ của trẻ dần trở nên giống người lớn hơn, với thời gian mỗi chu kỳ kéo dài khoảng 60–90 phút. Tỷ lệ ngủ sâu tăng lên, bé ngủ ngon hơn về đêm. Tuy nhiên, trẻ vẫn dễ bị đánh thức giữa các chu kỳ và cần thời gian để học cách tự ngủ lại mà không cần bố mẹ dỗ dành.
Vì sao giấc ngủ của trẻ thường không “ngon” như người lớn?
- Hệ thần kinh chưa hoàn thiện: Ở trẻ sơ sinh, hệ thần kinh trung ương còn non nớt, khả năng điều phối giấc ngủ chưa ổn định. Do đó, bé dễ bị tác động bởi các yếu tố môi trường như ánh sáng, tiếng ồn, cảm giác đói, ướt tã…
- Nhu cầu ăn uống xen kẽ giấc ngủ: Khác với người lớn có thể ngủ xuyên đêm, trẻ sơ sinh cần bú mỗi 2–3 tiếng, kể cả vào ban đêm. Điều này khiến giấc ngủ bị phân mảnh, ít có cơ hội để bé trải nghiệm giấc ngủ sâu kéo dài.
- Thiếu kỹ năng tự trấn an: Người lớn khi tỉnh dậy vào giữa đêm thường xoay người và ngủ lại dễ dàng. Trẻ sơ sinh thì chưa có khả năng đó, mỗi lần tỉnh là khóc toáng lên để được vỗ về.
Giấc ngủ ảnh hưởng thế nào đến sự phát triển của trẻ?
Trong lúc ngủ, não bộ trẻ hoạt động mạnh mẽ, tạo ra các kết nối thần kinh mới giúp phát triển nhận thức và khả năng học hỏi. Hormone tăng trưởng (GH) được tiết ra nhiều nhất khi bé ngủ sâu vào ban đêm. Thiếu ngủ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chiều cao và cân nặng. Ngủ đủ giấc giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn, giảm nguy cơ mắc các bệnh vặt. Thiếu ngủ thường khiến trẻ hay quấy khóc, cáu gắt và giảm khả năng tập trung khi chơi hay học.
Cha mẹ có thể làm gì để hỗ trợ giấc ngủ cho trẻ?
Đầu tư vào không gian ngủ sẽ giúp trẻ có giấc ngủ ngon hơn
- Tạo thói quen ngủ đúng giờ: Cố gắng cho bé đi ngủ và thức dậy vào cùng khung giờ mỗi ngày để cơ thể dần thiết lập nhịp sinh học ổn định.
- Phân biệt ngày và đêm: Ban ngày cho bé chơi ở nơi sáng, có tiếng ồn nhẹ. Ban đêm giữ môi trường yên tĩnh, ánh sáng dịu và không tương tác quá nhiều để bé hiểu rằng đã đến giờ ngủ.
- Thiết lập trình tự trước khi ngủ: Các hoạt động như tắm nước ấm, mát-xa nhẹ, hát ru… giúp bé dễ thư giãn và dễ ngủ hơn.
- Đảm bảo môi trường ngủ an toàn: Nệm phẳng, không có đồ chơi hoặc chăn gối rườm rà, nhiệt độ phòng thoáng mát.
Kết luận
Chu kỳ giấc ngủ của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ khác biệt hoàn toàn so với người lớn – ngắn hơn, dễ tỉnh hơn và phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ từ cha mẹ. Nếu hiểu và đồng hành đúng cách, bố mẹ có thể giúp con xây dựng nền tảng giấc ngủ vững chắc, là tiền đề cho sự phát triển toàn diện sau này.